به گزارش روابط عمومی مرکز آموزش و پژوهش بیماری های پوست و جذام دانشگاه علوم پزشکی تهران، نور خورشید، منبع انرژی و نشاط، بخش جدایی‌ناپذیر زندگی روزمره ماست. اما در پس این درخشش دلپذیر، اشعه‌های فرابنفش (UV) قدرتمندی نهفته‌اند که می‌توانند به پوست ما، بزرگ‌ترین عضو بدن، آسیب‌های جدی و گاهی جبران‌ناپذیری وارد کنند. فراتر از یک آفتاب‌سوختگی ساده، مواجهه طولانی‌مدت و بدون محافظت با این اشعه‌، می‌تواند تغییرات عمیقی در سلامت و ظاهر پوست شما ایجاد کند. در این مطلب به بررسی دقیق‌تر این آسیب‌ها می‌پردازیم تا درک بهتری از نحوه ی محافظت از پوست خود در برابر نور خورشید پیدا کنید.

آفتاب‌سوختگی: زنگ خطر اولیه پوست

اولین و واضح‌ترین نشانه ی آسیب ناشی از آفتاب، آفتاب‌سوختگی است. این قرمزی، درد و گاهی تاول، صرفاً یک ناراحتی موقت نیست؛ بلکه فریاد کمک سلول‌های پوستی شماست. اشعه‌ ی UV با نفوذ به لایه‌های پوست، به DNA سلول‌ها آسیب می‌رسانند و باعث التهاب و مرگ سلولی می‌شوند. هر بار آفتاب‌سوختگی، به‌خصوص اگر شدید باشد یا در سنین پایین رخ دهد، مانند یک مهر تأیید بر افزایش خطر ابتلا به مشکلات پوستی جدی‌تر در سال‌های آتی عمل می‌کند.

پیری زودرس پوست (Photoaging): ردپای زمان و آفتاب

شاید تصور کنید که چین و چروک‌ها، لکه‌های تیره و افتادگی پوست، تنها با گذر عمر پدید می‌آیند؛ اما واقعیت این است که بخش قابل توجهی از آنچه ما "پیری پوست" می‌نامیم، در حقیقت نتیجه ی مستقیم سال‌ها مواجهه ی بی‌محافظت با نور خورشید است. این پدیده که به آن فوتوایجینگ (Photoaging) گفته می‌شود، خود را به شکل‌های زیر نشان می‌دهد:

• چین و چروک‌های عمیق: به‌ویژه در نواحیی مانند اطراف چشم‌ها، پیشانی و دهان.
• لکه‌های تیره (لکه‌های خورشیدی یا لکه‌های پیری): تجمع غیریکنواخت رنگدانه ملانین در اثر آسیب مزمن خورشید.
• کاهش خاصیت ارتجاعی و افتادگی پوست: از بین رفتن تدریجی کلاژن و الاستین (پروتئین‌های مسئول استحکام و انعطاف‌پذیری پوست) که منجر به شل شدن و افتادگی پوست می‌شود.
• بروز رگ‌های خونی کوچک (تلانژکتازی): رگ‌های خونی ریز و قرمز رنگی که روی پوست صورت، به‌ویژه بینی و گونه‌ها، نمایان می‌شوند.
• نور خورشید با تخریب ساختارهای حمایتی پوست، باعث می‌شود پوست شما بسیار زودتر از آنچه باید، شادابی و جوانی خود را از دست بدهد.

کراتوز آفتابی (اکتینیک): زنگ خطر پیش‌سرطانی

کراتوز اکتینیک (Actinic Keratosis یا AK) ضایعات پوستی زبر، پوسته‌پوسته و اغلب قرمز-قهوه‌ای هستند که معمولاً در نواحیی از بدن که بیشترین مواجهه با آفتاب را دارند (مانند صورت، گوش‌ها، پشت دست‌ها و سر طاس) ظاهر می‌شوند. این ضایعات نتیجه آسیب مزمن اشعه UV به سلول‌های سطحی پوست هستند و به عنوان ضایعات پیش‌سرطانی شناخته می‌شوند. اگرچه همه ی کراتوزهای اکتینیک به سرطان تبدیل نمی‌شوند، اما در صورت عدم درمان، برخی از آن‌ها پتانسیل پیشرفت به نوعی از سرطان پوست به نام کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma) را دارند. تشخیص و درمان به‌موقع AKها برای جلوگیری از سرطان پوست بسیار مهم است.

سرطان‌های پوست: جدی‌ترین پیامد مواجهه با آفتاب

سرطان پوست، شایع‌ترین نوع سرطان در سراسر جهان است و عامل اصلی آن، مواجهه با اشعه UV است. سه نوع اصلی سرطان پوست که باید با آن‌ها آشنا باشید، عبارتند از:

کارسینوم سلول بازال (Basal Cell Carcinoma یا BCC):

شایع‌ترین نوع: حدود ۸۰ درصد از کل سرطان‌های پوست را شامل می‌شود. شکل ظاهری: اغلب به صورت یک برجستگی مرواریدی، زخمی که بهبود نمی‌یابد، یا لکه قرمز و پوسته‌پوسته در نواحی در معرض آفتاب (مانند صورت، گردن، بازوها) ظاهر می‌شود. رشد: معمولاً رشد آهسته‌ای دارد و به ندرت به سایر نقاط بدن سرایت می‌کند، اما اگر درمان نشود، می‌تواند به بافت‌های اطراف نفوذ کرده و باعث تخریب و بدشکلی شود.

کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma یا SCC):

دومین نوع شایع: حدود ۲۰ درصد از سرطان‌های پوست را تشکیل می‌دهد. شکل ظاهری: اشکال مختلفی دارد و ممکن است به صورت یک توده ی قرمز و سفت، زخم باز، یا لکه های دارای پوسته ظاهر شود. محل شایع: اغلب در نواحی در معرض آفتاب مانند لبه گوش، صورت، گردن و پشت دست‌ها دیده می‌شود. رشد و متاستاز: SCC پتانسیل رشد سریع‌تر و در مواردی، سرایت به غدد لنفاوی و سایر نقاط بدن را دارد، به‌ویژه اگر درمان نشود.

ملانوم (Melanoma):

خطرناک‌ترین نوع: اگرچه کمتر شایع است، اما مسئول بیشترین مرگ و میر ناشی از سرطان پوست است.

• منشأ: با این که اغلب از یک خال موجود یا یک لکه رنگی جدید روی پوست شروع می‌شود ولی میتواند روی پوست به ظاهر سالم هم ایجاد شود.
• محل: می‌تواند در هر نقطه از بدن، حتی در نواحی که در معرض آفتاب نیستند، ظاهر شود. تشخیص زودهنگام حیاتی است؛ هرگونه تغییر در اندازه، شکل، رنگ یا حاشیه ی خال‌ها باید جدی گرفته شود. (برای به خاطر سپردن علائم هشداردهنده ملانوم، می‌توانید از قاعده ABCDE استفاده کنید: Asymmetry نامتقارن بودن، Border irregularity نامنظمی حاشیه، Colour variation تغییر رنگ، Diameter قطر بیش از ۶ میلی‌متر، Evolving/changing تغییرات سریع)

پیشگیری: سپر محافظ شما در برابر آفتاب

خبر خوب این است که بسیاری از این آسیب‌ها قابل پیشگیری هستند. با رعایت نکات ساده ی زیر، می‌توانید از پوست خود در برابر اشعه‌ ی مضر خورشید محافظت کنید:

• پرهیز از اوج تابش: بین ساعت ۱۰ صبح تا ۴ بعدازظهر که نور خورشید شدیدتر است، از قرار گرفتن مستقیم در آفتاب خودداری کنید و در سایه بمانید.
• استفاده از ضدآفتاب: هر روز، حتی در روزهای ابری، از ضدآفتاب با SPF 30 یا بالاتر و طیف وسیع (Broad-Spectrum) استفاده کنید. ضدآفتاب را هر دو ساعت یک بار (یا بلافاصله پس از تعریق شدید یا ورزش شدید یا شنا) تمدید کنید.
• پوشش محافظ: از لباس‌های آستین بلند، شلوارهای بلند، کلاه‌های لبه پهن و عینک آفتابی با محافظت ۱۰۰٪ در برابر UV استفاده کنید.
• اجتناب از سولاریوم: دستگاه‌های برنزه کننده (سولاریوم) به اندازه نور خورشید مضر هستند و خطر ابتلا به سرطان پوست را به شدت افزایش می‌دهند.

پوست شما، بزرگ‌ترین و اولین خط دفاعی بدن شماست. مراقبت از آن در برابر آسیب‌های خورشید، نه تنها به حفظ زیبایی و جوانی کمک می‌کند، بلکه مهم‌تر از آن، به سلامت شما در برابر بیماری‌های جدی مانند سرطان پوست کمک می‌کند. با آگاهی از خطرات و رعایت نکات پیشگیرانه، می‌توانید از نور خورشید لذت ببرید، بدون اینکه بهای سنگینی برای آن بپردازید. در صورت مشاهده ی هرگونه تغییر مشکوک در پوست خود، توصیه می کنیم به متخصص پوست و مو مراجعه کنید.

تهیه کننده: دکتر حامد زرتاب

متخصص پوست، مو، زیبایی و لیزر 

عضو شورای پژوهشی مرکز‌ آموزش و پژوهش بیماری های پوست و جذام دانشگاه علوم پزشکی تهران